CẢNH CHO CHỮ TRONG TRUYỆN NGẮN “CHỮ NGƯỜI TỬ TÙ”

Truyện ngắn “Chữ người tử tù” khép lại bằng một cảnh tượng xưa nay chưa từng có – cảnh cho chữ. Trước hết, ta thấy nơi diễn ra cảnh cho chữ thật vô vùng lạ. Chơi chữ vốn là thúc chơi thanh cao của những tao nhân mặc khách. Cho chữ, tặng chữ, công việc ấy thường diễn ra ở thư phòng sang trọng hay những danh lam thắng cảnh nổi tiếng. Đằng này Huấn Cao cho chữ quản ngục chữ ngay tại phòng giam của từ tù chật hẹp, bẩn thỉu, hôi hám. Tác phẩm thư pháp được sáng tạo ngay tại tù ngục, cái đẹp được khai sinh ở nơi mà cái xấu, cái ác ngữ trị. Đó phải chảng lại một sự lạ lùng hiếm thấy. Hơn nữa, thường thì cảm hứng nghệ thuật thường nảy nở và thăng hoa khi tâm hồn nghệ sĩ thảnh thơi, thư thái. Ở đây, Huấn Cao sáng tạo trong một hoành cảnh vôn cùng ngặt nghèo: cổ đeo gông, chân vướng xiềng, cái chết đang kề sát cổ. Hiếm có người nghệ sĩ nào lại sáng tạo trong hoàn cảnh éo lê như thế. Cho chữ là cảnh hiếm thấy nơi ngục tù xưa nay. Nếu cho chữ  diễn ra ở đây thì ta luôn nghĩ rằng quản ngục là người cho chữ , kẻ nhận là người tử tù. Ở đây ngược lại, từ tù cho chữ, quản ngục nhận chữ. Càng lạ hơn, từ tù cho chữ, hành động cho chữ của từ tù Huấn Cao hoàn toàn không phải là biếu xén, hối lộ để chạy án. Huấn Cao cho chữ quản ngục để đến đáp tấm lòng coa quý của quản ngục. Xét đến tư thế, vị thế ta lại càng thấy lạ hơn. Về tư thế, tử tù Huấn Cao dù cái chết đang kề sát cổ nhưng vẫn ung dung đĩnh đạc. Trong khi đó, quản ngục khúm núm, cúi đầu, quỳ gốim còn thầy thơ lại run run. Về thái độ, kê đáng ra không việc gì phải sợ thì lại khép nép, sợ sệt. Người đáng ra phải lo âu sợ hãi thì lại không biết sợ là gì. Quản ngục chẳng những không giáo dục từ tù mà trái lại, từ tù giáo dục quản ngục. Và cuối cùng, cái lại nhất là ranh giới giữa quản ngục và từ tù đã hoàn toàn bị phá hủy, Cả hai người họ cùng quây quần bên cái đẹp, giữa họ chỉ còn tình tri kỉ, sâu sắc.

Có thể thấy, không chỉ là cảnh tượng xủa nay chưa từng có, cảnh cho chữ còn là bệ phòng hoản hảo, làm nổi hình, nổi sắc các nhân vật và làm nổi bật tư tưởng chủ đề của tác phẩm. Mọi vẻ đẹp tâm hồn của Huấn Cao và quản ngục đề hội tụ, thăng hoa ở cảnh cho chữ có một không hai này. Trước hết, ở cảnh cho chữ ta thấy tài năng và khí phách của Huấn Cao. Còn với quản ngục, ta thấy được hành động và cử chỉ vô cùng đẹp dẽ và ấn tượng  “ Ngục quan cảm động vái lạy người tù một vái, chắp tay nói một câu mà dòng nước mắt rỉ vào kẽ miệng làm cho nghẹ ngào: Kẻ mê muội này xin bái lĩnh!” Về hành động của quản ngục, giáo sư Nguyễn Đăng Mạnh đã có lời bình chí lí: “Có những cái cúi đầu khiến cho con người ta trở nên hèn hạ, có những cái vái lạy làm cho người ta đê tiện. Nhưng cũng có cái cui đầu bỗng làm cho con người ta trở nên cao cả, lơn lao, lẫm liệt, sang trọng hơn. Đó là cái cúi đầu trước cái tài, cái đẹp và thiên lương”. Và cái cúi đầu của quản ngục trước Huấn Cao là một cái cúi đầu sang trọng, lớn lao như thế. Chiêm ngưỡng cái cúi đầu của quản ngục , ta bất giác nhớ đến câu thơ để đời của Cao Báo Quát – nguyên mẫu hình tượng của Huấn Cao: “Nhất sinh đê thủ bái mai hoa”. Có thể thấy, đó đều là những cái cúi đầu để lại cho chúng ta bài học đáng suy ngẫm. Hành động quản ngục vái lạy Huấn Cao chững tỏ quản ngục đã giác ngộ. Quản ngục  đã nhận ra con đường sáng và chúng ta tin quản ngục sẽ có hành động bất ngờ

Cảnh cho chữ, một cảnh tượng quan trọng trong truyện ngắn “Chữ người tử tù”, ở đó không chỉ vẻ đẹp của nhân vật được hội tù mà tư tưởng tài năng nghệ thuật của tác giả được kết tinh. Cảnh cho chữ khảng định sự chiến thắng của ánh sáng, cái thiện, cái đẹp trước bóng tối, cái xấu xa, tàn bạo. Không những vậy, cảnh cho chữ còn khẳng định sức mạnh diều kì của cái đẹp – cái đẹp khai sáng, thức tỉnh con người. Và cái đẹp đó hóa thành bất tử, trường tồn cùng vũ trụ và bản thân nó sẽ không bao giờ chịu sự lụi tàn, sự băng hoại của thời gian. Đồng thời, ở cảnh cho chữ, ta cũng thấy được tài năng nghệ thuật độc đáo của Nguyễn Tuân. Đó là một cảnh xuất thần, một sáng tạo độc đáo của Nguyễn Tuân. Qua đó, ông đã thể hiện cái tình yêu tha thiết với truyền thống văn hóa lâu đời của dân tộc, đó cũng là biểu tượng thầm kín của tình yêu nước đáng quý. Ngôn ngữ trong cảnh cho chữ trang trọng, cổ kính, giàu chất tạo hình, đậm màu sắc điện ảnh. Sự đối lập giữa bóng tối và ánh sáng, cái thiện và cái ác, cao cả và thấp hèn, cái đẹp và sự tầm thường đê tiện, …tất cả đã tạo nên sữ hấp dẫn kì lạ của cảnh cho chữ.